Eqqaavissuaqarfinniit maanna perlukut nutaaliaasumik isumagineqartalernerat, Avatangiisinut tunngasunut Aqutsivik

Danmarkip Kalaallit-Nunaatalu avatangiiisinut suleqatigiinnerat

Eqqaavissuaqarfinniit maanna perlukut nutaaliaasumik isumagineqartalernerat

Perlukut ulloq manna tikillugu Kalaallit Nunaanni ajornartorsiutaasarsimapput.Oqaatsilli aallartissutsissat ukuupput: Ikuallaasarnerit, piiaasarnerit, katersuisarnerillu

Naak Kalaallit Nunaanni illoqarfiit imminnut aqqusinertigut attaveqanngikkaluartut, biilit amerlaqisut eqqaavimmut iginneqartarput, pingaartumik assigiinngitsunik sanaartornernut atorneqartartut.

"Ilaatigut pisut ilagisimavaat, ikuallaasarfittaarsimagatta, taamaattumillu katersorneqaannartussaagaluit ikuallattalersimavagut, kiassarnermullu iluaqutigilersimallutigit." Jesper Møller, Sisimiuni kommunimi ingiøriusup isertorsinnaanngisaminik tamanna usorsisimaarutigaa, tamannalu uanga nammineerlunga ilalersorluarlugu paasivara. Uangami ukiut marluk matuma siornatigut eqqaavimmi tassanerpiaq nikorfasimavunga isiginnaarsimallugillu perlukut miiterinik marlussunnik issussuseqartut kvardratmiiterinik unteritilinnik marlunnik annertussusillit, maanna manissilluinnarsimavoq assanneqarsimasunilu sinaakkuserneqarsimalluni. Assakkat sinaakkusersuunneqarsimasut uterfigeqqikkumaarpagut. Perlukut illoqarfimmi ikuallaasarfiup nutaarluinnaap ikuallattarsimavai. Kiserngorussimappullu ikuallaanermi arsakut sinnikorisimasut qaleriiaarsimasut. Aammattaaq ikuallaanermi arsakut kiserngorussimasut uterfigeqqikkumaarpagut.

Ukiorpassuit ingerlanerini Kalaallit Nunaanni illoqarfinni nunaqarfinnilu perlukut anigorniarnerat ajornartorsiutaasimavoq. Kisiannili 90-ikkut qiteqqunneranni Kalaallit Nunaanni Namminersornerullutik Oqartussat pitsanngorsaatissanik pimoorussanik eqqakkat tungaasigut suliaqarsimapput, 1996-imilu siunnersuisarfiup Carl Bro A/S-ip Danceamit tapiiffigineqarluni suliarisimavaa Kalaalit Nunaanni eqqakkat qanoq ilillutik qaangerniarneqarnissaat. Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisut sulissutigisassatut piareersaatit tusaatissatut tigusimavaat, taamanikkumiillu annertuunik pisoqarsimavoq. Namminersornerullutik Oqartussat kommuuneqarfiit isumaginninnissaannut aningaasanik immikkoortitsisimapput, Dancealu aamma kommuuneqarfinni suliniutaasunut assigiinngitsunut tapiissuteqartarsimavoq.

Aningaasat ilaatigut Sisimiuni ikuallaasarfittaamut atorneqarsimapput. Tassani illuliornermi sinnerlukut igitallu assigiingitsut assigiimmik atorneqarsinnaasunngorlugit ataatsimut katersorneqartarsimapput, taamaalilluni ikuallatassat naligiiaarnerulersimallutik. Ikuallaasarfik qarasaasiatigut aqunneqarpoq, inummillu ataatsimik ingerlanneqarluni, taassuma videukkut takusinnaavai, ikuallaasarfimmi qitiusumi qanoq ingerlasoqarnersoq. Sissuerutillu ilaanni assit soorlu qunnermik takutitsiinnartartut.

Innaallagissamoortut filterit atorlugit avatangiisinut piumasarineqartut malillugit minguiarneqartarput, Qallunaat Nunaanni Avatangiisinik Pinngortitamillu Qullersaqarfimmiit piumasarineqartut naapertorlugit. Mannalu tikillugu ikuallatat sinnikui arsaallu toqunartunik oqimaatsunik akullit katersorneqarallarput.Ulorianartumik aqerlumik akullit, pingaartumillu kanngussaat, annertunerupput Qallunaat Nunaanni ikuallaasarfinnut naleqqiullutik. Sooq, aperivunga? "Perlukunik immikkoortiterisarnerput suli pitsaanerulersimanngilaq. Atortunut innaallagissamoortunut, qulliillu pærii sipaarutaasartut allallu tungaasigut.Jesper Møller akivoq, Kalaallit Nunaanni innutaasut,Qallunaat Nunaanni innuttaasutulli annertutigisunik eqqaasarnerat pillugu. Pisiareriarlugit naggataanut igitsisarnerit Kalaallit Nunaanni Qallunaat Nunaannitulli ajortigimmata.

Eqqakkat avatangiisinut ulorianaateqartut

Eqqakkat avatangiisinut ulorianaateqartut annikillisarniarlugit pilersaaruteqartoqarpoq, tassa nutaaliaasunik perlukut tamakkua katersorneqartarfissaannik pilersitsinissanik. Immikkortiterisarnissaq piumasaqaataavoq, tamanna Kalaallit Nunaanni ileqquusimanngitsoq. Namminersornerullutik Oqartussat suleqatigalugit sulissutiginiarneqarpoq perlukut immikkoortiterneqartalernissaat.

Kalaallit Nunaata silaannaata mersernaqisup suut tamaasa nungutsissinnaaneq ajorpai.

Qanorli ikuallatat arsakui pineqartassappat? Avatangiisinut Pinngortitamullu Qullersaqarfiup periarfissat assigiinngitsut misissuiffigai. Ajornartorsiummullu qaangiissutissatut ilimagineqarpoq Kalaallit Nunaata ilaanni sinnikut tamakkua katersorneqartarnissaat.

Danmarks Tekniske Universitetimi (DTU) soraarummeerutaasussamik misissuisoqaqqammerpoq, sinneruttunik katersuisarfissaq Sisimiuni inissinneqarsinnaannginnersoq pillugu. Qoorortaq Sisimiuni ikuallaasarfiup eqqaaniittoq misissorneqarsimavoq. Qoorortarlu taanna nunap timaani tatsit imeqarfiit qanittuani inissisimanngilaq. Qaqqajunnap ujaraannaasup ataa sioraqarlunilu ujaraarartaqarpoq. Suliaqartut malillugit innersuussutigineqarpoq tamaani ikuallatat sinneri arsakuilu katersorneqartalernissaat, tamanna allamut atorneqassanngippat. Katersorneqartalernissaat tassa kingullerpaamik inissiiviusussaassaaq, tassami sinnikut ulorianartut kimittorsimangaaramik, nunarsuarmi sumiluunniit kaaviiarteqqinneqarsinnaajunnaarmata.

Ungasissumiit kiassagaaneq - qujanaq!

Ikuallaasarfiup tunuani aqqaneq marlunnik kissarnermut aniatitsiveqarpoq, tamannali asuli qupaloraarsunnut oqorsisimatitsiinnartarpoq. Taamaanneralu malunnartumik Jesper Møller-imut puffassaataavoq. "Massakutut itsillugu, perlukunik ikuallaanermi kissarnermik pilersitsisarnerata 25%-ia kisiat atortarparput. Kissarneq ungasissumiit kiassaavinnut ingerlatinneqartarpoq. Kissaatigisamalu annerpaartaraat ungasissumiit kissarnermik pilersuiffiusut allilerneqarnissaat", Jesper Møller oqarpoq.

Taamaaliornissarli akisoorujussuuvoq. Kissarnermik ingerlatitseqqittarfiit ruujorit miiterimut 5.700 koruuninik akeqarput.

Qoorortarli uterfigeqqeriartigu. Tikeraarninni siullermi ilisimatooq Arne Villumsen DTU-meersoq oqaloqatigisimavara, ulorianartut oqimaatsunik akullit qanoq ilillutik eqqaaveqarfimmiit nunap qaleriiaarneri aqqutigalugit ammut koorusaartarnersut. Taamanikkut ulorianartut oqimaatsunik akullit kigaatsumik erseqqissumilli immap tungaanut ingerlaalersimanerat naatsorsorneqaleruttorpoq.

Ukiut tulliuttut ingerlanerini Kalaallit Nunaanni illoqarfiit tamarmik perlukunut ikuallaasarfeqalissapput.

Maannakkut eqqaaveqarfiup ilaa torersilluinnarsimavoq, ilanngulluguli kussiortoqarsimalluni, ingerlaannaq imaanut kuutsitsisunik. Ulorianartut oqimaatsunik akullit siornatigut ajortuliaasimasut suli immap tungaanut ingerlaarput, kisiannili siornatigutut kimittutigiunnaarsimasut.

Sisimiuni ikuallaasarfik kisiartaanngilaq. Illoqarfiit annersaat pingasut aamma ikuallaasarfeqarput: Nuummi (Godthåb) ikuallaasarfik ukiuni 12-ni atorneqarsimavoq, Qaqortumi (Julianehåb) ukiuni pingasuni. Aasianni (Egedesminde), Maniitsumi (Sukkertoppen) Ilulissanilu (Jakobshavn) ikuallaasarfissanik pilersitsinissat suliniutigineqarput. Ukiullu amerlavallaanngitsut qaangiuppata illoqarfiit anginerusut tamarmik ikuallaasarfeqalersimassapput.

Siullermik ikuallaasarnissaq

Nuummi qitiusumik inissitsiterneqarsimasuni, kultuurikkut illorsuup Katuap eqqannguani Kalallit Nunaanni kommuneqarfiit kattuffiat (KANUKOKA) inissisimavoq. Tassani Jens Romerdahl teknikkip tungaanut, avatangiissinut illoqarniarnermullu siunnersortitut qullersaavoq. Taanna Kalaallit Nunaanni perlukut qanoq suliarineqartarnissaannik piareersaasioqataasimavoq, Martha Labansen-ip akisussaalluni oqartussaaffigisaanik. Qanoq ilioriaasissat saqqummiunneqarsimapput Namminersornerullutik Oqartussat 1996-mi suleriaasissatut pilersaarusiaat malillugit. Jens Romerdahl oqarpoq. Sulissutigeqqaagassat tassaapput ikuallaasarfinnik pilersitsinissat, perlukut initoqisut takussaaqisullu piiarniarlugit."

Pappiaqqat uuliallu atorunnaarnikut ikuallaanermi ikummarissaataasarput. "Siullermik Kalaallit Nunaanni kissarnermik kiassarnermut atugassamik iluaqutaasussamik pilersuinissamut ikuallaasarpugut, Atlantikoq ikaarlugu kiassarnissamut pilersorneqarnissaminngarnit", Jens Romerdahl oqarpoq.

Tullinnguuttorlu tassaassaaq perlukut avatangiisinut ulorianaatillit qanoq iliuuseqarfiginissaat. Kommunit tamarmik ukiuni arlalinni perlukunik avatangiisinut ulorianaatilinnik suliffeqarfimmut MOKANA-mut Aalborg imiittumut utertitsisalereersimapput, ilaatigut biilit kemikaliallu.

Arsakut ikuallanneqarsimasullu sinnikui umiarsuakkut Qallunaat Nunaannukaanneqarneq ajorput "Takorloorsinnaavara, ikuallatat sinnikui aqqusiniornermi atorneqarnissaat, aqqusinerni aputip aakkiartornerata salinneq ajugaanni. Arsakulli qularnanngitsumik katersorneqartarsimassagaluarput", Jens Romerdahl oqarpoq.

Avatangiisit pingaartissigit

Aningaasat avatangiisinut tunngasunut tapiissutaasartut allanngortitsisimappat? "Aap", Jens Romerdahl aalajangersimarpaluttumik nipeqarluni akivoq. "Soorlu assersuutigalugu Sisimiuni ikuallaasarfik 25-30 miliuuninik akeqarpoq. Aningaasartuutissat Namminersornerullutik Oqartussat kommuunillu agguataartarpaat. Qallunaat naalaagaaffiata komuunit namminneq aningaasartuutigisassaannut miliuuninik arlaqartunik tapiissuteqassappat, taamak aalajangerneq ilorfaallaataassaqaaq."

Qaquguussagaluarnersoq Kalaallit Nunaanni perlukut immikkoortiterneqartarfissaannik pilersitsisoqassanerluni? "Kikkut tamarmik tamanna takorluugaraat", Jens Romerdahl naggasiivoq. "Uanga nammineq isumaqarpunga tamakkununnga assingusumik pilersitsisoqarumaartoq.

Siornatigut eqqaaveqarfiit uuliamut nappartat annertunersarisarsimavaat. Aana Qeqertarsuarmi (Godhavn) eqqaavik - igitsisarfik, 1991-mi. Ajornartorsiut immikkut ittoq tassaavoq uuliap nappartai siornatigut ilisimasassarsiortartut asimi qimaannartarsimasaat.

Qallunaat Nunaanni inuiaqatigiit tamakkerlutik aningaasat ataatsimut isertittagaasa 5%-ii silaanaap minguinnerulernissaanut atorneqartarput, eqqakkanut kuutsinneqartartunut, perlukunut allanullu avatangiisit pillugit suliarineqartussanut.

Kalaallit Nunaat aamma perlukut suliarineqartarnerisa tungaatigut Naalagaaffeqatigiinnerup Iluani peqatiminut annertunerujartuinnartumik assinguneruleriartorpoq.